HAZOP Terimleri Sözlüğü: En Sık Kullanılan 6 Terim

İş yerlerindeki risk yönetimi sürecine dahil olanlar için HAZOP çalışmaları, güvenliği sağlamak ve potansiyel tehlikeleri belirlemek için son derece önemlidir. Fakat her kritik süreçte olduğu gibi HAZOP’un da kendine ait bir dili vardır. Bu blog gönderisinde, en sık kullanılan HAZOP terimlerinden bazılarına genel bir bakış sunmayı amaçladık. İster HAZOP’a yeni başlıyor olun, ister yıllardır kullanıyor olun, bu kılavuz, bilmeniz gereken temel terminoloji ve tanımları anlamanıza ve tekrar hatırlamanıza yardımcı olacaktır.

Başlamadan Önce HAZOP Nedir Hatırlatalım.

Tehlike ve İşletilebilme Analizi (Hazard and Operability Study – HAZOP), bir tesisteki operasyonların emniyetini, güvenilirliğini ve potensiyel tehlikelerini belirlemek için kullanılan etkili bir risk analizi metodolojisidir. HAZOP, mevcut sistemlerin veya yeni süreçlerin tasarımına bakarak, yanlış yorumlanan veya öngörülemeyen senaryolardan kaynaklanan potansiyel sorunlara veya ekipman arızalarına yol açabilecek faktörleri belirleyerek, personel ve mülk risklerini azaltmak veya en aza indirmek için kullanılabilir. Bu sebeple en sık kullanılan HAZOP terimlere aşinalık, çalışmaya katılan herkes için son derece kritiktir.

Ayrıca, sistem çalıştırılmadan önce ilgili tüm risk kaynaklarının doğru bir şekilde tanımlanmasına, gözden geçirilmesine ve ele alınmasına yardımcı olur. HAZOP sonuçları daha sonra proses mühendisleri tarafından proses başlamadan önce prosesteki eksiklikleri gidermek için kontrol önlemlerinin türetilmesinde kullanılır. HAZOP çalışmasının ne olduğu ve nasıl yürütüldüğüyle iligli detaylı bilgi almak için bu sayfaya göz atabilirsiniz.

İşte En Sık Kullanılan HAZOP Terimleri:

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi HAZOP metodolojisi bir sistem veya prosedürün verimli analizine yardımcı olmak için bir dizi farklı terim ve kısaltma kullanır. Bu yaygın olarak kullanılan HAZOP terimleri şu şekilde listelenebilir:

1. Alt Bölüm:

Alt bölüm, bir süreç sistemi içinde, durumda bir sapmanın veya değişikliğin meydana gelebileceği belirli bir noktayı, konumu veya bileşeni ifade eden bir HAZOP terimidir. Alt bölümler, proses sistemini belirli bir ekipman parçası, kontrol valfi veya sensör gibi daha küçük parçalara bölerek ve ardından her bir alt bölümle ilişkili potansiyel tehlikeleri ve riskleri analiz ederek tanımlanır. Çalışmayı kolaylaştırdığı ve detaylandırdığı için son derece önemli HAZOP terimlerinden birisidir.

Örneğin, bir kimyasal üretim tesisinde, alt bölüm belirli bir ekipman parçası veya bir sızıntının veya dökülmenin meydana gelebileceği bir boru olabilir. Başka bir örnek ise, aşırı basıncın meydana gelebileceği elektrik santralindeki bir kazan olabilir.

2. Tasarım Amacı:

Tasarım amacı, bir süreç sisteminin veya ekipman parçasının gerçekleştirmesi beklenen bir amaç veya hedefi ifade eden bir HAZOP terimidir. Tasarım amacı, koşullardaki sapmaların veya değişikliklerin belirlendiği ve değerlendirildiği bir ölçüt görevi görür. İşletme sırasında sapmaların tespitini kolaylaştırdığından en kritik HAZOP terimleri arasındadır.

Örneğin, bir kimyasal üretim tesisinde bir ekipmanın tasarım amacı, istenen bir ürünü oluşturmak için iki kimyasalın belirli bir sıcaklık ve basınçta karıştırıyor olması olabilir. Veya bir elektrik santralindeki bir ekipmanın tasarım amacı, elektrik üretmek için kullanılan buharın sıcaklığını ve basıncını kontrol etmek olabilir.

3. Parametre:

Proses parametreleri, bir prosesi kontrol etmek ve izlemek için kullanılan spesifik çalışma koşullarını ve değişkenleri ifade eder. Bu parametreler sıcaklık, basınç, akış hızı, kimyasal bileşim ve diğerleri gibi şeyleri içerebilir. En sık kullanılan HAZOP terimlerinden birisidir.

4. Kılavuz Kelimeleri:

Kılavuz kelimeleri, tehlikeleri veya riskleri temsil edebilecek koşullardaki potansiyel sapmaları veya değişiklikleri belirlemede ekibe rehberlik etmek için bilgi istemleri olarak kullanılır. HAZOP’ta en sık kullanılan kılavuz kelimeler şunları içerir:

• Hiç: Dizayn amacının başarıya ulaşmaması.
• Az/Çok: İşletme parametrelerindeki artma ve azalmayı tanımlar.
• Ters: Dizayn amacının tam tersi şekilde gerçekleşmesi.
• Yanı Sıra: Dizayn amacında hedeflenen duruma ilave durumların da ortaya çıkması.
• Kısmen: İstenen durumun tam değil, bazı eksiklerle gerçekleşmesi.
• Erken/Geç: İstenen durumun beklenen süreçten erken ya da geç gerçekleşmesi.

5. Sapma:

Sapma, bir proses sistemi veya ekipmanının normal veya amaçlanan çalışma koşullarında bir değişikliği veya sapmayı ifade eder. Bir sapmaya ekipman arızası, insan hatası veya proses koşullarındaki bir değişiklik gibi çeşitli faktörler neden olabilir. Bir çalışma ortamının güvenliğini sağlamak için tespit edilmesi gereken en önemli HAZOP terimlerinden birisidir.

Bazı sapma örnekleri şu şekilde olabilir:

• Ekipman hasarına veya kimyasal reaksiyona yol açabilecek maksimum tasarım değerini aşan bir proses veya sistemdeki sıcaklık değeri.
• Bir süreç veya sistemdeki minimum tasarım değerinin altına düşen, ekipman arızasına veya süreç üzerinde kontrol kaybına neden olabilecek basınç değeri.
• Ekipmanın aşırı yüklenmesine veya süreç üzerindeki kontrolün kaybedilmesine neden olabilecek maksimum tasarım değerini aşan bir süreç veya sistemdeki akış hızı.

6. Önerilen Tedbirler:

Önerilen tedbirler, çalışma sırasında belirlenen potansiyel bir tehlikeyi veya riski önlemek veya azaltmak için alınabilecek önlemleri ifade eder. Bu tebdibler, sapmaların oluşmasını önlemek veya bir sapma meydana gelirse sonuçlarını en aza indirmek için uygulamaya konulan ekipman, prosedür veya sistemler şeklinde olabilir.

Örneklendirmek gerekirse:

• Emniyet Valfleri: Bir proses veya sistemdeki aşırı basıncı serbest bırakmak ve aşırı basınç tehlikelerini önlemek için.
• Acil Durum Kapatma Sistemleri: Acil bir durumda bir işlemi veya sistemi hızlı ve otomatik olarak kapatmak için.
• Alarmlar ve Uyarı Sistemleri: Operatörleri potansiyel tehlikelere veya normal çalışmadan sapmalara karşı uyarmak için.
• Güvenlik Kilitleri: Uygun akış hızı veya basınç gibi belirli koşullar karşılanmadıkça ekipmanın çalışmasını önlemek için.
• Koruyucu Bariyerler: Personeli fiziksel olarak tehlikeli alanlardan veya ekipmandan ayırmak için.

Toparlamak Gerekirse…

HAZOP çalışmaları, bir güvenlik önlemi olarak birçok endüstride önemlidir. Bu içerikte, bir çalışmaya katılırken veya bir çalışma yürütürken bilgi sahibi olabilmeniz için en sık kullanılan HAZOP terimlerini sizlere sunduk. Bu terimler hakkında sağlam bir anlayışa sahip olmak, çalışmaya dahil olan herkes için güvenli bir çalışma ortamına katkıda bulunmaya yardımcı olacaktır. Daha detaylı bilgi için bizimle iletişime geçebilirsiniz.

Kaynakça: Product Quality Research Institute – HAZOP Guide